Een jaar geleden barste een heuse waterbom uit boven ons land. De hallucinante beelden van de wateroverlast die ontstond, zit nog in ons collectief geheugen. Grote delen van Wallonië en gebieden langs de Maas en Demer stonden onder water, de schade was op sommige plaatsen niet te overzien. Een vergelijkbare waterbom in Vlaanderen zou in een worst case scenario meer dan acht miljard euro aan schade veroorzaken. Dat bleek uit een wat-als-scenario uitgevoerd door de Vlaamse Waterweg nv (DVW) in samenwerking met het Waterbouwkundig Laboratorium (Dept MOW). Door de klimaatverandering worden we vaker geconfronteerd met (extreem) zware neerslag. Daarom moet Vlaanderen zich verder wapenen tegen overstromingen. In oktober vorig jaar stelden Vlaamse ministers Lydia Peeters en Zuhal Demir een multidisciplinair expertenpanel aan met de duidelijke opdracht: een onderbouwd advies uitbrengen om Vlaanderen beter te beveiligen tegen een nieuwe waterbom. De expertengroep, onder leiding van de voormalig VN-watergezant Henk Ovink, legde gisteren een 10-puntenplan op de tafel van de Vlaamse regering om Vlaanderen in de toekomst beter te beschermen tegen extreme regenval én tegen langdurige droogte.

De klimaatverandering vertaalt zich in langere en intensere perioden van neerslag en droogte en in een stijging van de zeespiegel. De waterbom van juli 2021, met verschrikkelijke gevolgen, slachtoffers en schade, was een waterramp die ons letterlijk en figuurlijk raakte. Het zette meteen ook de vraag op de kaart of Vlaanderen wel gewapend is om de gevolgen van de klimaatverandering te lijf te gaan. De overstromingen en wateroverlast legde onze sterktes en zwaktes bloot. Op vraag van de minister Lydia Peeters en minister Zuhal Demir bracht een multidisciplinair expertenpanel, onder leiding van de Nederlandse Waterambassadeur Henk Ovink, advies uit en stelde een 10-puntenplan op om Vlaanderen beter te wapenen tegen nieuwe periodes van extreme regenval.

Waterzekerheid = Waterveiligheid + Waterbeschikbaarheid

Met ‘Weerbaar Waterland’ formuleert het expertenpanel een aangepaste strategie voor de waterzekerheid in Vlaanderen. “Het gewenste niveau van waterveiligheid in Vlaanderen kan enkel worden bereikt als de natuurlijke werking van het watersysteem in elk bovenstrooms landschap en in elke vallei herop­gebouwd wordt. Als water niet de ruimte krijgt die het nodig heeft, dan maakt het die ruimte zelf zoals vorige zomer is gebleken”, zegt Henk Ovink, voorzitter van de expertengroep, in het rapport. Die ruimte voor water dient overal in Vlaanderen aanwezig te zijn, niet enkel in de valleien. Om dat te bereiken schuift het expertenpanel vier waterwerven naar voor:

• getijdenrivieren,
• waterlopen,
• sponslandschappen
• en steden en dorpen.

Door in te zetten op alle vier de waterwerven zal niet enkel de schade bij uitzonderlijke regenval worden beperkt (waterveiligheid), maar wordt ook ingezet op het aanvullen van de watervoorraden om periodes van droogte te overbruggen (waterbeschikbaarheid).

Met Weerbaar Waterland formuleert het expertenpanel een strategie voor waterzekerheid in Vlaanderen, met tien samenhangende acties en een plan van aanpak om die strategie uit te voeren in de praktijk.

“We hebben geleerd van gerealiseerde projecten en veelbelovende Vlaamse initiatieven, en die naast de opgave gelegd. Daaruit blijkt dat als we verder doen op hetzelfde pad, we niet het gewenste niveau van waterveiligheid- en beschikbaarheid kunnen halen. Vandaag is Vlaanderen niet klaar: er is absoluut nood aan een aangepaste visie en bijhorende doelen gecombineerd met een sterke regie en uitvoeringspraktijk om dat wél te kunnen. De realisatie moet ambitieuzer en sneller, anders haalt de klimaatverandering ons in met alle gevolgen van dien. Daarom omvat het tienpuntenplan ook een concreet plan van aanpak mét tijdslijn om het advies tot uitvoering te brengen, per direct”, aldus Ovink in het rapport.

1. Ontwikkel heldere waterdoelen op Vlaams niveau tegen 2023-2024.

2. Geïntegreerde en adaptieve actieprogramma’s per deelbekken

3. Maak de overstromingsrisico- en bergingspotentiegebieden sturend voor de ruimtelijk-economische ontwikkeling

• Zorg voor een afbouw- en uitdoofbeleid om conflicten over landgebruik weg te werken, zoals tussen overstromingsgebieden enerzijds en landbouw en niet-stedelijke of geïsoleerde bebouwing anderzijds.
• Ontwikkel de nodige flankerende instrumenten om te remediëren en te compenseren.
• Transformeer en ontwikkel het bestaande wettelijk kader en het bestaande instrumentarium (watertoets, hemelwater- en droogteplannen, verkavelingsvoorschriften enz.) in het algemeen omgevingsbeleid.
• Ontwikkel ook de nodige instrumenten en procedures – of vereenvoudig de bestaande – om de uitvoering van de actieprogramma’s te faciliteren en te verzekeren.

4. Installeer drie gemandateerde niveaus en spreek met elk niveau een resultaatsverbintenis af.

• Vlaanderen: Benoem als Vlaamse Regering een Watercommissaris die de regie heeft over de Vlaamse waterzekerheid en die een wettelijk verankerd mandaat
• Richt een ‘bekkenhuis’ op per bekken, met een coördinator en medewerkers die onafhankelijk van de verschillende actoren kunnen opereren. Dat bekkenhuis neemt de regie op voor de opmaak van collectieve actieprogramma’s die de deelbekkenspecifieke doelen verfijnen en vertalen in maatregelen
• Maak een kader om lokale gebiedscoalities projectoverschrijdend in staat te stellen een sleutelrol op te nemen in de opmaak en uitvoering van de lokale actieprogramma's.

5. Vier Vlaamse waterwerven (bundel de kennis, de middelen en de instrumenten en spits ze toe op de uitvoering, op vier werven.)

• Versterk de huidige werking op getijdenrivieren, en maak ze maximaal natuurgebaseerd, meer klimaatbestendig en afgestemd op de kustverdediging.
• Versterk de werking rondom waterlopen, om ook hier maximaal ruimte in de vallei te vrijwaren voor water.
• Investeer in een praktijk om neerslagafstroming te vertragen door het natuurlijk bufferend vermogen van onze sponslandschappen te herstellen.
• Ondersteun de renovatie van steden en dorpen met het oog op waterberging, -infiltratie en -hergebruik (groenblauwe inrichting).

6. Verankerd Waterzekerheidsfonds

• Voorzie in structurele financiering voor de lange termijn, bijvoorbeeld door een decretaal verankerd fonds op te zetten. Garandeer de financiering in een decretaal, legislatuuroverschrijdend fonds, zowel voor de uitvoering van de actieprogramma’s op de vier werven – Getijdenrivieren, Waterlopen, Sponslandschappen en Steden & Dorpen – en op elk van de drie gemandateerde niveaus als voor het proces.

7. Paraatheid van mensen en infrastructuur

• Zet in op aangescherpte en ingeoefende voorspellings-, waarschuwings- en crisisinterventieplanning via Bijzondere Nood- en Interventieplannen.
• Onderzoek en versterk per direct de kritieke infrastructuur die nodig is voor de paraatheid.
• Zet in op preventie en informatie, vooral op de schaal van burgers, bedrijven en kritieke infrastructuur.
• Zet samen met de verzekeringssector in op een ‘Build back better’-beleid dat klimaatrobuuste wederopbouw stimuleert.

8. Cultuuromslag

• Stimuleer een nieuwe cultuur van omgaan met water, bereid de volgende generaties voor via educatie.

9. Vlaams Kennis- en Innovatieprogramma

• Zet een Vlaams Kennis- en Innovatieprogramma op voor waterveiligheid op maat van de vier werven (Getijdenrivieren, Waterlopen, Sponslandschappen, Steden & Dorpen). Spits dat programma toe op onderzoek om de uitvoering te versnellen.

10. Grensoverschrijdende aanpak en samenwerking

• Integreer de secretariaten van de Internationale Maascommissie (IMC) en de Internationale Scheldecommissie (ISC) om aan efficiëntie te winnen. Stroomlijn de aanpak en scope van werkzaamheden met de Internationale Commissie ter Bescherming van de Rijn (ICBR). Stimuleer beschouwing van zowel risico’s op middellange en lange termijn, inclusief klimaatverandering.
• Verhoog het mandaat van de commissies via het installeren van een internationaal interministerieel comité rond water.
• Gebruik het Belgisch voorzitterschap van de Europese raad in voorjaar 2024 om een grensoverschrijdende hoogwaterbeveiliging inclusief langetermijndenken en klimaatverandering hoger op de Europese agenda te krijgen, en stimuleer een grotere Europese solidariteit tussen bovenstrooms en benedenstrooms gelegen gebieden.

 Vlaams minister van Mobiliteit en Openbare Werken Lydia Peeters: “Na de waterbom afgelopen zomer was het wat-als-scenario een tweede wake-up call. We kunnen er niet omheen en moeten ons dan ook wapenen tegen de gevolgen van de klimaatsveranderingen. De beleidsaanbevelingen van de experten maken duidelijk dat verder en sneller investeren in waterbeheersing aan de orde is. We moeten leren leven met water maar ook ruimte (terug)geven aan water. Ik ga nu aan de slag met de beleidsaanbevelingen om zo concrete acties uit te rollen. Want: the future is now en we moeten toekomstige generaties zoveel mogelijk vrijwaren van de schadelijke gevolgen van zo een waterbom. Het is vijf na twaalf.”

EHWB_advies_DEF_dig.pdf